Somatoforme dissociatie 

Somatoforme dissociatie kan allerlei uitingsvormen hebben zowel positief (erbij) als negatief (eraf), somatoform staat voor 'lichamelijke' dus dit zijn vormen van dissociatie die zich uiten via het lichaam door bijvoorbeeld uitvalsverschijnselen of pseudoepileptische aanvallen. Maar ook andere Somatisch Onvoldoende verklaarde Lichamelijke Klachten (SOLK) komen veel voor bij mensen met een verleden van vroegkinderlijk trauma. 

SSS (F45.1 Somatische-symptoomstoornis) 

In de DSM-5-TR worden door de APA (2022) SOLK geschaald onder de SSS daarom noemen wij deze kort, echter komt niet iedereen met SOLK in aanmerking voor de classificatie SSS omdat er volgens criteria B sprake moet zijn van excessieve gedachten gevoelens en gedragingen die samenhangen met de lichamelijke klachten. Dit zijn psychologische klachten die niet per definitie iedereen die last heeft van SOLK ervaart. Daarom gaan wij liever in op de oorzaak en de uitingsvorm van SOLK dan dat wij ons strikt houden aan de DSM-5-TR classificatie om een goede omschrijving te geven van deze klachten. 

FNS (Functioneel-neurologisch-symptoomstoornis) (de ICD-10 (F-)code hangt af van het symptoom)

In de DSM-5-TR worden door de APA (2022) een aantal symptomen van somatoforme dissociatie in 1 classificatie beschreven, namelijk de FNS. Echter is hierbij voorzichtigheid geboden aangezien bij een FNS de klachten niet beter verklaard kunnen worden door een andere neurologische, psychiatrische of somatische stoornis. 

FNS beschrijft in de A criteria: "Een of meer symptomen van veranderingen in de willekeurige motorische of sensorische functies". hiermee worden eigenlijk alle klachten op gebied van somatoforme dissociatie bedoelt. Waaronder het ervaren van paralyses, abnormale bewegingen, slikproblemen, spraakproblemen, aanvallen of convulsies (PNEA) of andere symptomen die passen bij een verstoring van de zintuigelijke ervaring. Mensen met een verleden van vroegkinderlijk trauma kunnen onverklaarbare lichamelijke klachten ontwikkelen onder onderander de noemer van somatoforme dissociatie. Om meer verdieping te geven op voorbeelden van deze klachten benoemen wij er hier een paar. 

Conversieklachten 

Een conversie stoornis is eigenlijk de oude benaming voor symptomen die nu vallen onder de FNS. Bij een conversiestoornis zet het zenuwstelstel psychisch lijden om in lichamelijke klachten zoals uitvalsverschijnselen van ledematen. Dit kan gaan van het niet meer kunnen bewegen van je benen tot aan volledige verlamming. Soms raken mensen hierbij dan ook buiten bewustzijn. Ook kan het voorkomen dat je problemen krijgt met spraak, met slikken of bijvoorbeeld het zicht verminderd. Eigenlijk elke zintuigelijke ervaring kan getroffen worden door conversie (Thuisarts, 2021). Op het moment dat een conversie aanval zich voordoet en je bent zelf bij bewustzijn kan het een heel onmachtig gevoel geven. Het kan zelfs het gevoel geven: "waarom doe ik niet gewoon normaal, ik kan toch gewoon lopen?" dit is invaliderend naar jezelf en jouw ervaring. Want niemand gaat voor zijn lol op de grond liggen of weigert op te staan terwijl dit wel verwacht wordt. Probeer hierin mild te zijn voor jezelf als je je herkent in de klachten die passen bij een conversie stoornis. Soms kan het nodig zijn dat iemand tijdelijk baat heeft bij het gebruik van een rolstoel als gevolg van de conversie klachten. Dit is niks om je voor te schamen, het kan een hulpmiddel zijn om toch mobiel te blijven op momenten dat de conversie stoornis opspeelt. 

PNEA (Psychogene-niet-epileptische-aanvallen)

PNEA is de afkorting voor psychogene-niet-epileptische-aanvallen, hierbij heeft iemand last van epileptische aanvallen die niet zichtbaar zijn op een EEG. Dus kan er niet officieel gesproken worden over een epilepsie. Bij PNEA's kan iemand ongecontroleerd gaan schokken en convulsies krijgen maar kunnen ook milder van aard zijn. De ernst van de aanval gaat vaak gepaard met de hoeveelheid spanning die iemand ervaart. PNEA's zijn net als conversie klachten een manier van het zenuwstelsel om psychisch lijden om te zetten in lichamelijke klachten. Tijdens stressvolle perioden of situaties kan de kans op PNEA's toenemen, ook bij PNEA's geldt ongeacht of deze wel of niet te zien zijn op een EEG, is jouw ervaring valide en doe je dit niet jezelf aan. Tijdens een PNEA kan iemand even van de wereld wegraken maar ook kunnen PNEA's gepaard gaan met een volledig bewustzijn. Dit kan vaak een verwarrende ervaring zijn voor de persoon. Alleen een neuroloog kan vast stellen of er sprake is van PNEA of een epilepsie. 

SOLK (Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten)

Bij SOLK of Somatisch onvoldoende verklaarde lichamelijke klachten, kan iemand allerlei lichamelijke klachten hebben die niet verklaart kunnen worden door een somatische oorzaak. Wanneer trauma te lang onbehandeld blijft kan deze zich bijvoorbeeld uiten in SOLK, eigenlijk kan trauma elke lichamelijke klacht als uitingsvorm veroorzaken. Ruppert (2020) beschrijft in zijn bekende boek "Mijn lichaam, mijn Trauma, mijn ik" Dat trauma op vroegkinderlijke leeftijd kan leiden tot ingrijpende veranderingen in de biochemie van het lichaam en uiteindelijk in het hele organisme, met verstrekkende negatieve gevolgen voor het gehele verdere leven. Acute stress is levensreddend door het stresshormoon cortisol dat vrijkomt het maakt je alert en klaar voor de Fight/Flight/Freeze/Fawn reactie. Echter wanneer er sprake is van chronische traumatisering raakt het endocriene systeem (het systeem dat hormoon afgifte reguleert) uit balans, langdurige verhoogde cortisolwaarden beschadigen het zenuwstelsel en zijn toxisch voor de hersenen. Het immuunsysteem kan verzwakt raken wat kan leiden tot een toename van lichamelijke klachten als uitingsvorm van het trauma. Mensen kunnen last krijgen van darmproblemen, rug, nek en schouder pijn, problemen met de nieren of blaas of het hart en de longen. Eigenlijk kan trauma zich in elke vorm uiten in het lichaam. Ook hierbij geldt neem jezelf en je klachten serieus, het feit dat er geen somatische oorzaak te vinden is betekent niet dat je deze klachten verzint. Trauma en zeker vroegkinderlijk trauma zit nou eenmaal voor een groot deel opgeslagen in het lichaam, dus het is niet gek dat dit zich kan uiten in lichamelijke problematiek. Wees hierin mild voor jezelf en voor je lichaam. 

Referenties volgens APA 7

Thuisarts.nl. (2021, 14 september). Ik heb een conversiestoornis 

Psychogene niet-epileptische aanvallen (PNEA) — EpilepsieNL. (2021, 9 december). EpilepsieNL. https://www.epilepsie.nl/over-epilepsie/soorten-aanvallen/psychogene-niet-epileptische-aanvallen-pnea

Ruppert, F., & Banzhaf, H. (2020). Mijn lichaam, mijn trauma, mijn ik: de invloed van psychotrauma op de fysieke gezondheid - identiteitgeoriënteerde psychotraumatheorie en -therapie. Uitgeverij Mens!

American Psychiatric Association & American Psychiatric Association. (2022). Desk Reference to the Diagnostic Criteria from DSM-5-TR(tm). Van Haren Publishing.